“Reablement is een menswaardige en persoonsgerichte hulpverlening”, zegt Rudi Westendorp, inhoudelijk directeur van de Vereniging Reablement Nederland en voormalig hoogleraar ouderengeneeskunde in Leiden en Kopenhagen. “De aanpak is eigenlijk heel simpel. Zorgverleners stellen vier vragen aan ouderen: Wat wilt u in uw leven? Wat kunt u nog zelf? Wat wilt u nog leren? Waarbij hebt u onze hulp nodig?”
Oorsprong reablement
Reablement is volgens Westendorp “niks nieuws onder de zon”. Oorspronkelijk is reablement afkomstig uit de de revalidatiebeweging die na de Tweede Wereldoorlog ontstond om oorlogsinvaliden te helpen om hun weg in de samenleving weer te vinden, legt Westendorp uit. “Die leidde tot wat wij nu kennen als de moderne revalidatiegeneeskunde. Ook in de ggz, de wijkverpleging en de gehandicaptenzorg deed reablement al veel eerder zijn intrede.”
Reablement in ouderenzorg
Het is de hoogste tijd dat nu de ouderenzorg aan de beurt is, vindt Westendorp. “Hulpverleners hebben nog steeds de neiging om cliënten als volstrekt hulpbehoevend te zien. De houding is vaak: ‘Wij hebben de oplossing voor uw problemen en wij nemen het van u over’. Bij opname in het verpleeghuis worden mensen zo volkomen afhankelijk gemaakt.”
Institutionaliseren
‘Institutionaliseren’ heet dat in vakjargon. “Dat zit diep verankerd in de langdurige zorg. De hulpverleners zitten gevangen in hun beroepscodes en kwaliteitskaders. De financiering via zorgzwaartepakketten beloont het afhankelijk maken van mensen, niet de inzet op zelfredzaamheid.”
Eigen regie
Institutionaliseren, het terzijde schuiven van de eigen regie van mensen, is geen passende zorg, vindt Westendorp. “Of mensen dementerend in bed liggen of nog kunnen fietsen, ze willen hun eigen leven kunnen leiden. Ze willen eigen regie. Je mag zorg niet afdwingen en het leven van hen overnemen.”
Wilsonbekwaam
“Ik kom mensen tegen in de psycho-geriatrische afdelingen die naar huis willen”, vertelt Westendorp. “Waarom is die persoon hier?, vraag ik de dokters. Als ze dan zeggen ‘die kan niet naar huis’, beginnen bij mij alle alarmbellen te rinkelen. Is die persoon wilsonbekwaam? Alleen dan mag je mensen onder curatele stellen.”
Kwaliteit is nul
“Ik luisterde onlangs mee met een driegesprek tussen dochter, moeder en zorgmanager. De dochter is dankbaar dat in het verpleeghuis alles zo goed is geregeld. Maar ik hoor de moeder zeggen: ‘ik wilde helemaal niet naar het verpleeghuis’. Wat gebeurt hier nou? Dan is de kwaliteit nul.”
Uitstroom zorgpersoneel
Die manier van werken is volgens Westendorp niet houdbaar vanwege de uitstroom van personeel. Managers krijgen de roosters niet meer gevuld. “Steeds meer professionals stappen uit het systeem en gaan aan de slag als zzp’er of verlaten de hulpverlening. Ze voelen zich ongemakkelijk, omdat ze niet de dingen kunnen doen die in hun ogen nodig zijn. Er is geen tekort aan handen in de zorg. Mensen willen niet in dit zorgsysteem werken. Het personeelstekort maakt dat de wal het schip gaat keren.”
Gedragsverandering
Hulpverleners moeten het roer 180 graden omgooien en veel beter luisteren naar cliënten naar wat ze echt willen. “Dat is niet een projectje. Het is niet al het personeel één keer door de wasstraat halen en klaar is Kees. De institutionalisering zit diep in de muren van de organisatie en vraagt om verandering van gedrag in alle lagen van de organisatie. Ook van het bestuur, de directie, management en staf. Zo’n verandering kan wel tien tot twintig jaar duren.”
Internationaal netwerk reablement
Het concept reablement is al succesvol toegepast in ouderenzorg in het buitenland. Westendorp zat de afgelopen jaren, toen hij als hoogleraar verbonden was aan de universiteit van Kopenhagen, in een internationaal netwerk. Zorgaanbieders uit Denemarken, Engeland, Canada en Nieuw-Zeeland werkten volgens de principes van reablement. “Het internationaal onderzoek laat zien dat als je zo gaat werken de kwaliteit van leven van de hulpvragers groter wordt. En het werkplezier van hulpverleners is ook groter. Dat bleek keer op keer.”
Vereniging Reablement Nederland
In Nederland willen steeds meer zorgorganisaties het roer omgooien. Careyn, Fundis en Zorgspectrum zijn de initiatiefnemers van de Vereniging Reablement Nederland; de officiële oprichting is 1 augustus. Naast de drie voortrekkers zijn Zorgbalans, MijZo en Zorgpartners aangesloten. Aangezien er nog meer interesse is in de zorgkantoorregio van Zilveren Kruis, verwacht Westendorp dat in het najaar nog zes tot tien aanbieders aansluiten. “We maken het breed en uitnodigend en vragen ook financiers, onderwijsinstellingen en burgerinitiatieven lid te worden.” Het durfkapitaal van zorgkantoor Zilveren Kruis is er al. Voor de transitie zijn miljoenen euro’s beschikbaar. “Geld is niet het probleem.”
Weerstand
De drie voortrekkers zijn zelf al aan de slag gegaan. “Ik praat met raden van bestuur en ondernemingsraden over de zwalkende beweging die reablement is. Ze begrijpen het wel. Maar de samenleving, familie, mantelzorgers, zorgkantoren duwen vaak in de verkeerde richting. Het is angst voor het niemandsland van de nieuwe wereld. Want hoe je borg je kwaliteit? Wat vertel je tegen de Inspectie? Maar er werken ook verlichte geesten bij IGJ en zorgkantoren. Als je langs deze paden wilt werken, is daar enthousiasme voor, ook daar.”
Reablement goedkoper?
Of de nieuwe werkwijze goedkoper is, valt nog niet te zeggen. “Daar is nog geen bewijs voor. Ik vermoed van wel, maar ik vind het niet zo interessant. Met dat andere werken, krijgen hulpverleners direct hun werkplezier terug. Misschien wil Nederland wel meer betalen voor betere zorg en meer werkplezier?”
Ondersteuning directie
Als Westendorp directies ondersteunt, doet hij dat ook volgens de principes van reablement. “Ik probeer vooral organisaties zichzelf te laten helpen, net zoals in primaire hulpverlening. Wat voor visie heb je? Wat kun je zelf? Waar kan ik je bij helpen? Wat moet ik van je overnemen?”
Obstakels: betaaltitels en kwaliteitskader
Zorgorganisaties kunnen morgen beginnen met de nieuwe werkwijze. Westendorp ziet geen enkel obstakel. “Ik zie in de verte wel twee slagbomen: de betaaltitels en het kwaliteitskader moeten anders. De huidige financiering remt het nieuwe werken. De bekostiging is pervers en stimuleert het institutionaliseren. De financiering beloont het aanbieden van huishoudelijke hulp, wijkverpleging, langdurige zorg en opname in het verpleeghuis. Dat helpt niet om mensen zelfstandig hun eigen leven te laten leiden.”
Mensgericht kwaliteitskader
Het huidige kwaliteitskader is ook remmend, omdat het is gericht op het proces, niet op de uitkomst. “De eerste kwaliteitsvraag is altijd: is uw probleem opgelost? Heeft u de juiste hulp ontvangen? Maar het huidige kader gaat over het aantal professionals met voldoende strepen op hun mouw, de personeelsnorm. Waar het om gaat, staat niet in kwaliteitskader. Een nieuw mensgericht kwaliteitskader wordt ten node gemist.”