‘Er wordt te weinig geluisterd, en er wordt zeker veel te weinig geluisterd naar wát we beluisterd hebben.’ Een paar keer valt de zin in het interview met Rudi Westendorp en Ronald Simons, de tweekoppige directie van Vereniging Reable Nederland. Waarmee hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi maar wil zeggen: het systeemdenken heeft het gewonnen van de aandacht voor wat hulpvragers nu eigenlijk nodig hebben. Ronald: ‘In beleidsstukken vind je veel over passende zorg en persoonsgerichte zorg. Maar in de praktijk vind je een enorm productgerichte aanpak.’ Een interview over het ene woord dat verandering moet brengen: reablement.

Hij kan zich de eerste kennismaking met reablement goed herinneren. ‘Ik zie me daar nóg in die gang staan’, zegt Rudi. ‘Het was op een van mijn studiereizen naar Denemarken. Ik was op bezoek bij de gemeente die verantwoordelijk is voor de langdurige zorg. Daar vertelden ze over een weduwnaar van 86. Zijn vrouw was overleden. Een man van 86 zonder vrouw, die is reddeloos verloren. Maar wat gebeurde er? In vier weken tijd werd hij klaargestoomd om zelfstandig te kunnen leven. Hoe was je je kleren? Hoe maak je een blik tomatensoep open? Hoe vraag je iets aan de buren als je het vergeten bent? Van maandagochtend tot vrijdagavond werd hij opgenomen in een revalidatiecentrum. Mijn mond viel open: dit is het!’

Bezig om te ontdooien

Het moet zo’n vijftien jaar terug zijn geweest, taxeert hij. Toch is het succes van het Deense model – ‘zo’n 60% procent van de ouderen is in staat om te revalideren en zelfstandig zijn eigen leven te leiden’ – nog steeds niet overgewaaid naar ons land. Ronald: ‘We maken onderscheid in ontdooien, bewegen en verankeren in onze aanpak. Ik denk dat we op veel plekken nog bezig zijn om te ontdooien. Er is een toenemende mate van nieuwsgierigheid voor het onderwerp. Mijn beeld is dat het ook te maken heeft met de urgentie om de zorg te veranderen: er is een schaarste aan personeel.’

Smalle en brede definitie van reablement

Toch is die personeelsschaarste niet de eerste motivatie, stellen beiden nadrukkelijk vast. Reden voor Rudi om de ‘smalle’ en de ‘brede’ definitie van reablement te introduceren. ‘Iemand is gestruikeld en kan niet meer lopen. Door revalidatie leren wij hem weer zijn functionaliteit te herwinnen. Dat is de smalle definitie. Ja, die gaat over effectiviteit, over efficiency, over kosten besparen. Maar wat écht nieuw is, is de brede definitie. Mensen helpen de regie over hun eigen leven weer terug te winnen.’

Ronald: ‘Ik geloof heel erg in de kracht van mensen. Hoe het ook met je gesteld is: je wilt altijd aan het roer staan van je eigen leven. Daar moeten we veel meer het accent op leggen. Zorgen dat mensen het gedachtegoed van Reable Nederland gaan omarmen.’ Rudi: ‘Om het in de muren van de zorginstellingen te krijgen.’

Procesgestuurd systeem

Het is de erfenis van de wijze waarop het zorglandschap in Nederland is ingericht, constateert Rudi: ‘We hebben de afgelopen twintig, dertig jaar in de zorg een enorme slag gemaakt in het beschrijven van de processen. Dat was aan de ene kant heel goed, die standaardisatie. Alleen: al die processen hebben de hulpverlening totaal uit handen genomen van hen om wie het gaat. En dat kan niet de bedoeling zijn. Hulpverleners werken in een compleet procesgestuurd systeem. Dat wordt aangewakkerd door alle verenigingen die Nederland rijk is. Voor elk stukje van de hulpverlening is wel een vereniging die eigen kaders, protocollen en richtlijnen heeft. Zo zijn we het totaalbeeld van het leven dat oude mensen leven volstrekt kwijtgeraakt.’

‘In Nederland heb je soms al zorg te pakken voor je het echt nodig hebt’, vult Ronald aan. ‘Maar het begint met luisteren. Wat heeft iemand echt nodig? Wat wil iemand? Is zorg dan altijd het antwoord? Nee, natuurlijk niet. Waarom zien we niet dat ouderen ongelukkig worden?’ Rudi: ‘De zorg is gefragmenteerd en in zichzelf gekeerd. Er wordt niet echt geluisterd: “Ik hoor wel wat u zegt, maar we gaan het zus of zo doen.” Daar gaat het telkens mis.’

Handelingsverlegenheid

Niet dat zorgmedewerkers ook maar iets kwalijk te nemen valt. Ronald: ‘Wijkverpleegkundigen zien ook wel dat er andere dingen nodig zijn. Maar zij komen in handelingsverlegenheid: hoe regel je het dat een oudere andere hulp nodig heeft om zelfstandig te kunnen leven? We hebben in Nederland heel ingewikkelde financiële stromen in de zorg en zeer veel stakeholders. Die moeten er allemaal iets van vinden voordat een wijkverpleegkundige buiten de gebaande paden mag treden.’

Wijsheid uit het bergbeklimmen
Blij zijn de twee directeuren dat reablement steeds meer erkenning krijgt. Ook al kost het tijd. ‘Het kan mij niet snel genoeg gaan’, zegt Rudi. ‘Maar we weten ook dat hardlopers doodlopers zijn. Ik hou me maar vast aan een wijsheid uit het bergbeklimmen: wie langzaam gaat, gaat goed en wie goed gaat komt ver.’ Ronald komt met een andere oneliner, verwijzend naar het doel van de nieuw opgerichte vereniging: ‘Alleen ga je sneller, samen kom je verder. Bij de vereniging vind je geloofsgenoten om ervaringen uit te wisselen. We zijn blij met het lef van de oprichters om pal voor het onderwerp te gaan staan. Net zoals we veel waardering hebben voor Zilveren Kruis om het initiatief te ondersteunen.’

Een cultuurverandering
En ja, er mogen zich nog nieuwe ‘supporters’ aanmelden. Graag zelfs. Rudi: ‘Veel zorginstellingen hebben ook wel de intentie. Maar intenties omzetten in gedrag is een van de moeilijkste dingen die er zijn. Dit vraag een andere mindset. Een ander gedrag, in alle lagen van de organisatie. Het is goed en mooi als mensen zeggen: dit willen we ook. Maar als het erop aankomt is het de vraag: wil je dit echt, met alle consequenties die erbij horen? We zijn geen wasstraat voor hulpverleners. Sommige mensen zeggen: “Het is een veranderingsproces.” Voor mij is het een cultuurverandering. En dat kost tijd.’