‘We zien allemaal voorbeelden dat ouderen zich wel degelijk kunnen redden’ 

 Ouderen zoveel mogelijk uit de buurt van een verpleeghuis houden. Het is dé uitdaging in de ouderenzorg voor de komende jaren. Op bescheiden schaal laat zorgorganisatie tanteLouise zien dat het kan. ‘VanThuisUit’ heet het concept, een initiatief dat in co-creatie met CZ Zorgkantoor is opgetuigd in de locatie in Steenbergen. Het beste praktijkvoorbeeld van reablement tot nu toe in Nederland, vond mededirecteur Rudi Westendorp van vereniging Reable Nederland al. Bestuurder Jan-Kees van Wijnen: ‘Als we nu niet innoveren kunnen we op de langere termijn de kwaliteit van zorg niet meer garanderen.’ 

 Drie pijlers telt het concept van VanThuisUit: een Dag- en Doecentrum, logeerappartementen en ondersteuning voor thuis. In het centrum, gevestigd in de Steenbergense zorglocatie Onze Stede van tanteLouise, zijn mensen zeven dagen per week welkom, van ’s morgens tien tot ’s avonds acht. Doelgroep zijn alle ouderen die met cognitieve en lichamelijke beperkingen kampen, de meerderheid heeft dementie. In het centrum kunnen zij terecht voor activiteiten en voor de gezelligheid. Een team van professionals staat klaar voor ondersteuning, ook in de thuissituatie. Ouderen leren er voor zichzelf te zorgen of om hun eigen huishouding te doen. Ook mantelzorgers kunnen er rekenen op begeleiding.  

De resultaten na een jaar zijn opvallend. Vier maanden, langer duurt het meestal niet voordat ouderen die dagbesteding voorgeschreven krijgen de stap naar een verpleeghuis maken. Bij VanThuisUit waren het er in het eerste jaar slechts vier van de 59 deelnemers. 

‘Dweilen met de kraan open’ 

Als fysiotherapeut van origine kwam Jan-Kees van Wijnen al in aanraking met reablement, nog voordat de term in Nederland voet aan de grond kreeg. ‘Wat ik altijd ingewikkeld vond: als fysiotherapeut kon je mensen van hun klachten afhelpen. Maar op enig moment konden ze weer voor je neus staan, omdat ze tegen dingen aanliepen die ervoor zorgden dat de klachten weer terugkeerden. Ik was altijd wel bezig met de vraag: kan ik iets veranderen om te voorkomen dat mensen weer klachten krijgen? Anders ben je aan het dweilen met de kraan open.’ 

Kwaliteit van leven verbeteren 

Bij tanteLouise kreeg hij die kans. Al was de organisatie die nu als ‘zorgvernieuwer’ te boek staat tien jaar terug nog een van de velen. ‘Toen ik er begon in 2013 was nét een locatie geopend waar mensen met dementie alle vrijheid kregen binnen het gebouw, en niet alleen op de eigen afdeling achter een codeslot.’ Waar die revolutie ontstond? Jan-Kees: ‘We hadden een droom om de kwaliteit van leven van mensen met dementie te verbeteren. We zagen dat mensen werden opgesloten, weinig beweging kregen of niet naar buiten konden. Dat vonden we eigenlijk mensonterend. Vanuit die drive zijn we gaan innoveren, sociaal en technisch.’ 

Heupairbags en bedsensoren 

Hij geeft een voorbeeld. ‘Wij waren de eersten die op grote schaal heupairbags toepasten, om te voorkomen dat mensen een heup breken. We weten dat de zorgvraag dan flink omhoog gaat. Mensen hebben pijn, worden bedlegerig, gaan vaak minder bewegen en worden daardoor ok minder stabiel. Er zijn allerlei onderzoeken gedaan over de negatieve impact op de zorgvraag. Wij hebben ook als eerste op grote schaal bedsensoren toegepast om te innoveren in de nachtdienst.’ 

Polsbandje programmeren 

Het kan nog innovatiever, illustreert hij. ‘In 2014 openden we een nieuw verpleeghuis voor mensen met dementie. Als zij hun hele leven op de eerste etage hadden gewoond, en bij ons op de derde kwamen wonen, was onze aanname dat ze in de lift op het knopje ‘1’ zouden drukken. We hadden hun polsbandje zo geprogrammeerd dat de lift toch naar 3 ging, als ze op 1 drukten. Het bandje regelde ook dat alle deuren op die verdieping dicht bleven, behalve hun eigen deur. Daarmee voorkom je dat ze per ongeluk het appartement van de buurvrouw binnenstappen.’ 

Foto-sms van verdwenen cliënten 

Buiten het gebouw kwam het ook aan op onorthodoxe oplossingen, om bewoners letterlijk vrijheid te geven. ‘We hadden vrijwilligers in de buurt opgetrommeld, of zij een foto-sms wilden ontvangen als een bewoner niet op tijd terug kwam van een wandeling. De vrijwilliger die de cliënt zag, bracht hem of haar weer terug. Die mensen hadden goed bewogen en sliepen ’s nachts lekker.’  

Toen het concept binnen de muren van het verpleeghuis bleek aan te slaan, volgde een tweede, ambitieuzere stap. Ook in de thuissituatie van ouderen bleek het effect positief. ‘We gebruiken dezelfde methode als Pavlov met de hond, we leren dingen door herhaling op eenzelfde manier aan.’ 

Geen nachtdienst meer 

Is er niet te lang vastgehouden aan het beeld dat mensen met dementie niets meer kunnen? Hij knikt. ‘Ik denk dat we daar veel te makkelijk aan voorbij zijn gegaan. We zien allemaal goede voorbeelden dat het wel degelijk kan. We hebben mensen geleerd zichzelf ’s nachts te redden, hun eigen huishouden te doen, of hun persoonlijke verzorging op zich te nemen. Mensen die het al jaren niet meer zouden kunnen. In sommige woningen van tanteLouise hebben we zelfs geen nachtdienst meer.’ 

Medewerkers mee krijgen 

Medewerkers van tanteLouise spelen een cruciale rol in het succes. ‘Onze ervaring is dat je die medewerker wel mee krijgt. Als je maar kunt uitleggen wat het die medewerker oplevert, zoals meer werkplezier, en je de leidinggevende mee hebt. Wij zeggen ook altijd tegen medewerkers: denk iedere dag na of je je werk wel goed doet en vraag jezelf af hoe je je werk toekomstgericht beter kunt doen. We stimuleren medewerkers ook om met ideeën te komen. Een van onze doelstellingen is om toonaangevend te zijn in zorginnovatie. Het is mijn overtuiging als we dat nu niet zijn, we op de langere termijn de kwaliteit van zorg niet meer kunnen garanderen.’ 

Concept kopiëren 

Nu nog het vervolg voor de rest van Nederland. Het begin is er. ‘We zijn een lerend netwerk gestart. Acht organisaties willen ons concept VanThuisUit één op één kopiëren. De interesse is groot.’ Of het te kopiëren is? ‘Twintig procent van het concept is regionale context. Maar als je de tachtig procent die het concept maakt niet kopieert, werkt het niet op een andere plek.’